న్యూ ఢిల్లీ: 2004 మేలో, కాంగ్రెస్ నాయకుడు డా. మన్మోహన్ సింగ్ భారత ప్రధానమంత్రిగా ప్రమాణ స్వీకారం చేశారు.
ఆ పదవిని తర్వాతి దశాబ్దం పాటు నిర్వహించిన ఈ మృదు స్వభావుడు, పాండిత్యవంతుడైన ఆర్థికవేత్త, 1991 ఆర్థిక సంస్కరణల సమయంలో దేశాన్ని ముందుకు నడిపిన నాయకుడిగా గుర్తింపు పొందారు.
అయితే, ఆయన ఎన్నిక ఒక అప్రత్యక్షమైన నిర్ణయంగా భావించబడింది, ఎందుకంటే ఆ స్థానానికి సోనియా గాంధీ పేరే ప్రధానంగా వినిపించింది.
కానీ, సోనియా గారు తాను ప్రధానమంత్రి పదవిని చేపట్టలేనని స్పష్టమైన నిర్ణయం తీసుకున్నారు.
2014 మార్చిలో ముంబైలో జరిగిన ఒక సమావేశంలో, ఆమె తొలిసారిగా తన ఆలోచనల గురించి పంచుకున్నారు.
“నా పరిమితులను నాకు తెలుసు… డా. మన్మోహన్ సింగ్ మంచి ప్రధానమంత్రి అవుతారని నాకు తెలుసు,” అని అన్నారు.
ఈ నిర్ణయం వెనుక ఎన్నో ప్రశ్నలు ఉన్నాయి. సోనియా గాంధీ ఇటలీ వారసత్వం పట్ల ఉన్న విమర్శలు ఆమెకు అడ్డు తగిలాయా?
రాజీవ్ గాంధీ 1991లో హత్యకు గురికాకుండా ఉంటే డా. సింగ్ ప్రధానమంత్రిగా అయ్యేవారా?
ఆ బాధ్యత తీసుకోవడంపై పిల్లల ఆందోళన ఆమె నిర్ణయాన్ని ప్రభావితం చేసిందా? పార్టీ అంతర్గతంగా ఏదైనా విభేదాలు వచ్చాయా?
అయితే, డా. మన్మోహన్ సింగ్ గారి ప్రధానమంత్రి పదవి విజయాలు మరియు విమర్శల మిశ్రమంగా నిలిచింది.
ఆయన ప్రతిపక్షంగా ఉన్న భారతీయ జనతా పార్టీ సహా అనేక విమర్శలు ఎదుర్కొన్నారు.
ముఖ్యంగా, ఆయనను ‘పాపెట్ ప్రధాని’ (వేరే వారు పెత్తనం నిర్వహించబడే ప్రధానమంత్రి) అని విరోధ పార్టీలు తరచూ విమర్శించాయి.
కానీ, డా. సింగ్ వాటిని ఎప్పుడూ తీవ్రంగా తీసుకోకుండా, తన కర్తవ్యాలపై దృష్టి సారించారు.
ఆయన ఆర్థిక వ్యవస్థకు బలమైన పునాది వేసినవారు, భారత్-అమెరికా అణు ఒప్పందాన్ని సాధించినవారు.
గ్రామీణ ఉపాధి పథకాలు మరియు విద్యకు హక్కు వంటి చట్టాలను అమలు చేయడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు.
తర్వాతి ప్రధాని నరేంద్ర మోదీకి అద్భుతమైన వేదికను అందించడంలో ఆయన పాత్ర అపారమైంది.
అయితే, “సైలెంట్ ఫం”, “రిలక్టెంట్ ఫం” వంటి విమర్శలు ఆయన వారసత్వంలో కూడా ఒక భాగంగా మిగిలిపోతాయి.
2014లో, తన భవిష్యత్ గురించి ఆయన చెప్పిన మాటలు ఇప్పుడు కూడా మనసుకు హత్తుకుంటాయి:
“చరిత్ర నా గురించి ఆధునిక మీడియా కన్నా, ప్రతిపక్షాలు కన్నా ఎక్కువ దయగా తీర్పు ఇవ్వగలదు.”
2024 డిసెంబర్ 26న, 92 ఏళ్ల వయస్సులో, డా. మన్మోహన్ సింగ్ ఢిల్లీలోని ఎయిమ్స్ ఆసుపత్రిలో కన్నుమూశారు.
అతని మృతిపై అన్ని రాజకీయ పార్టీలనుంచి మరియు ప్రపంచవ్యాప్తంగా సంతాపం వ్యక్తమైంది.
ప్రధాని మోదీ కూడా అతని నివాసంలో వెళ్లి నివాళులర్పించారు.
అమెరికా మాజీ అధ్యక్షుడు బరాక్ ఒబామా, జర్మనీ మాజీ ఛాన్స్‌లర్ ఆంగెలా మెర్కెల్ వంటి ప్రఖ్యాత ప్రపంచ నాయకులు ఆయనను ఒక పాండిత్యవంతుడు, శ్రద్ధావంతుడిగా కొనియాడారు.
మన్మోహన్ సింగ్ గారి సేవలు చరిత్రలో శాశ్వతంగా నిలిచిపోతాయి.